IDFA: jaarlijkse portie ellende
29 november 2013, 09:34 | Jeroen
Eind november vindt het Internationaal Documentaire Film Festival Amsterdam (IDFA) plaats. Rond deze tijd borrelt er bij mij altijd een vreemde drang naar beelden van dood en verderf op. Er zijn vast ook heel veel vrolijke documentaires te zien, maar ik beland op de één of andere manier altijd bij oorlogen, honger en geweld. Zo ook dit jaar: ik bezocht Return to Homs van Talal Derki, en Wukan: The Flame of Democracy van James Leong en Lynn Lee.
Return to Homs
Syrië, need I say more? 87 Minuten doorbrengen aan het front van de strijd tegen Assad belooft een heftige ervaring te worden. Het begint allemaal heel hoopvol. De jonge Basset, voormalig keeper, staat op als lokale leider en staat al springend op een auto het volk toe te zingen. Trommels op de achtergrond, overal dansende mensen. De Arabische lente is net van start in Syrië.
Een vriend van Basset raakt gewond en moet een tijd in het ziekenhuis doorbrengen. Als hij terugkomt bevindt hij zich in een hele andere strijd: eentje waar de rebellen over niets anders dan wapens kunnen praten. Geweldloos verzet tussen Assad heeft geen zin, is de nieuwe gedachte.
Van daaruit escaleert alles binnen no-time naar een hel. Soms verlammen de beelden. Wanneer we de rebellen door een gang van verlaten huizen zien bewegen, om bij het oversteken van een straat meteen onder vuur genomen te worden door scherpschutters, lijkt het bijna een computerspel. Het gevaar is zo groot, de stad volledig kapotgeschoten, hier en daar een gevallen vriend van Basset midden op straat. Het is te gevaarlijk om de lichamen op te halen.
Maar vaak ook zijn de beelden heel intiem, en komt de pijn des te harder aan wanneer een vader om zijn omgekomen zoon huilt, of wanneer Basset depressief in een hoekje zit, rouwend om al zijn gevallen vrienden. Ik hoor onafgebroken gesnik naast me, en zelf weet ik ook niet goed wat ik met deze overdaad aan emoties aan moet. Het is een verhaal waarvoor je aan de ene kant je ogen niet wilt sluiten, maar waarvan je je ook afvraagt waarom je er ook alweer vrijwillig naartoe bent gegaan.
Wukan: The Flame of Democracy
De opstand in Wukan heb ik in 2011 met veel aandacht gevolgd. Daardoor overheerste bij mij vooral het beeld dat journalisten ervan hadden geschept. Een Asterix-en-Obelix-achtig verhaal van een klein dorpje in zuid China dat in opstand was gekomen tegen de lokale overheid, omdat hun land was afgepakt. Tot verbazing van de gehele wereld slaagde hun opstand, werd het lokale bestuur afgezet en mochten de inwoners van Wukan hun nieuwe leiders kiezen. Ik verwachte dan ook een enigszins cheesy film over hoe de zaadjes van democratie in China waren geplant en nu heel China zouden gaan veroveren.
Niets is minder waar. De film begint waar mijn aandacht voor de opstand was gestrand, bij de verkiezingen. De nieuwe lokale leiders beginnen vol enthousiasme aan hun belangrijke taak: het dienen van het volk van Wukan. Wanneer dat volk echter binnen een paar dagen zijn land niet terug heeft, slaat de stemming snel om. Waar het comité verstrikt raakt in bureaucratie en de grenzen van hun macht begint te ontdekken, staan de inwoners van Wukan in de startblokken om onrust te zaaien. Demonstraties, wegblokkades, en er wordt zelfs te pas en te onpas met zelfmoord gedreigd als ze hun land niet direct terug krijgen. De knulligheid van dit dreigen met martelaarschap wordt mij extra duidelijk door de verschrikkingen uit Homs die ik zojuist voorbij heb zien komen.
Wat deze documentaire laat zien is wat er gebeurt als je democratie introduceert in een land dat hier niet mee bekend is. Het is een pijnlijke boodschap, met een conclusie die je eigenlijk niet wilt trekken: “goh, maar goed dat er nog een autocratische communistische partij boven staat om de boel in het gareel te houden.” Laat ik een andere, hoopvollere, conclusie trekken en hopen dat dit de zure appel is waar Wukan nu eenmaal doorheen moet. Als we drie, vier comités verder zijn, gaat het misschien zelfs ergens op lijken, die lokale democratie. En dan is Wukan: The Flame of Democracy eigenlijk stiekem best een (leed)vermakelijke film.
